کتابخانه مجازی ادبیات

فراوانی احادیث مربوط به مهدویت به نسبت بسیاری از مباحث دیگر، چشم‌گیر و درخور نگرش است. با گذری کوتاه در منابع روایی موجود از پنج قرن نخست، درمی‌یابیم که موضوعات مربوط به امام مهدی( و برپایی حکومت عدل جهانی به دست ایشان، از جمله موضوعاتی است که پیش از به دنیا ‌آمدن آن حضرت با بهره‌مندی از سخنان پیامبر اکرم( و پیشوایان معصوم( به آن پرداخته شده ا‌ست.این نقل روایات در دوره‌های مختلف به سبب برخی عوامل مانند انگیزه‌های شخصی، عوامل محیطی و پدیدۀ فرقه‌های انحرافی، دست‌خوش دگرگونی‌هایی شده و این دگرگونی‌ها به طور عمده به صورت تصحیف، تحریف و حتی جعل رخ داده که به نظر می‌رسد در مواردی بر شمار آنها افزوده شده است و بررسی آن جایگاهی برجسته دارد.آشنایی با منابع و نیز سیر تطور نقل این روایات، از آن‌رو که به فهم بهتر این اندیشۀ والا کمکی شایان می‌کند، دارای اهمیتی بسیار است. این فعالیت پژوهشی به این صورت پیش از این انجام نشده است.در این نوشتار به صورت گذرا، از این منابع و شمار روایات مهدویت آنها در پنج قرن نخست، گزارش و تحلیل خواهد شد.

موضوع این نوشتار، باز خوانی «غیبت نگاری امامیه، از نوبختی تا شیخ طوسی» است؛ عصری که غیبت نگاری امامیه، دوران مقدماتی خویش را پشت سر گذراند و در زمان شیخ طوسی به بالندگی رسید و از آن‌جا که دیدگاه امامیه در این زمینه پس از شیخ طوسی از روش ابداعی وی و پیشینیانش متاثر بوده است؛ بررسی آثار بعدی ضروری دیده نشد.در این مسیر، سعی شده است غیبت نگاری دوره مورد نظر، به دو دوره غیبت صغرا و پس از آن تقسیم شود و هر اثری در دوره زمانی خویش مورد ارزیابی قرار گیرد؛ چراکه بسیاری از این نگاشت‌ها از فضا و جریان‌های حاکم بر عصر خویش متاثر بوده است. بی شک پدیده هایی همچون نوغالیان، سازمان وکالت، حاکمیت سیاسی عباسیان، شبهات زیدیه در زمینه غیبت علیه امامیه، از جمله این جریان‌ها شمرده می شدند.به نظر می رسد آثار امامیه در زمینه غیبت نگاری در این دوره، سیر تکاملی داشته که این امر می توانسته معلول شرایط آن دوره باشد؛ به طوری که در ابتدا داده های نقلی، در تک نگاره های محدود شکل گرفت؛ اما بعدها و در پی شرایط جدید این آثار با حجم بیش‌تر و آمیخته شدن با داده های عقلی تکامل یافت.