«امام کاظم» (علیهالسلام) در ابتدای امامت، با چالشهایی روبه رو بوده اند که این چالشها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیهالسلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دستیافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» بهعنوان ملاک تعیینشده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص میشود که امام کاظم (علیهالسلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفافسازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریانهای انحرافی و فرقههای مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیهالسلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یکسو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خطمشی آگاهانهای را بنیانگذاری نمودهاند.
با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلحمحورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کمتر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهنترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخیای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهرهگیری از آنها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلحمحور صحه گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفافسازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنهانگیزان، با رویکردی صلحطلب کوشیدند تا از منتهی شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همانطورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دینمحور با بازماندگان، عدممماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکمران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.
الأربعین فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام یکی از آثار چاپ ناشده عالم جلیل جامع،مرحوم آیة الله شیخحیدر قلی مشهور به سردار کابلی است که همچون مؤلف آن،سخت ناشناخته مانده است. نسخۀ اصلی این کتاب نفیس،خوشبختانه از سوانح ایام،درامان مانده و اکنون عکسی از آن درکتابخانه تخصصی امیر المؤمنین علیه السلام در مشهد مقدس موجود است. سردار کابلی از زبان ملا علی خیابانی تبریزی در زمره آثار مرحوم خیابانی،مجموعهای کشکول مانند است به نام مجمع الشتات،که تاکنونچاپ نشده و نسخه آن در کتابخانه آیت الله مرعشی به شماره 4484 نگاهداری میشود. و أنا العبد حیدر قلی بن نور محمد خان الکابلی(عفی عنهما) الأربعین فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام این کتاب ارزشمند،یکی از آثار مخطوط مرحوم سردار کابلی است که از تلف و نابودی درامان مانده و اکنون نسخه عکسی کامل آن در چهار مجلد،به خط زیبای مؤلف در کتابخانهتخصصی امیر المؤمنین علیه السلام در مشهد نگاهداری میشود. 3 مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی در معرفی این کتاب مینویسد: الأربعون حدیثا فی فضائل امیر المؤمنین علیه السلام من طرق العامة مع شرح الفاظها،لغویاو ادبیا و ذکر مناسباتها و شواهدها من سائر الأخبار من طرق العامة و الخاصة،للعلامةالمعاصر حیدر قلی خان المعروف بسردار کابلی نزیل کرمانشاه ابن نائب السلطنة نورمحمد خان،خرج منه إلی سنة 1340 شرح عشرین حدیثا فی مجلدین،کل واحدمنهما یقرب من عشرة آلاف بیت،و خرج قلیل من الجزء الثالث،وفقه الله لاتمامه. در تأیید سخن مرحوم کیوان سمیعی بهمجموعههایی در علوم غریبه اشاره میشود که دراختیار سردار کابلی بوده و اکنون در کتابخانه مرحومآیة الله گلپایگانی در قم موجود است و در فهرستآن کتابخانه(تألیف آقایان ابو الفضل حافظیان،علیصدرایی خویی،چاپ کتابخانه مجلس 1389 شدر 9 جلد)معرف شده است
کتاب بصائر الدرجات نوشته محدث شیعی سده سوم، محمد بن حسن فروخ صفار در راستای تبیین امامت به رشته تحریر درآمده است. شناخت کتاب، برای بهره گیری افزون تر از درون مایه آن ضرورت دارد. لذا کتاب جستاری درباره بصائر الدرجات نوشته مجید جعفری ربانی که در سال 1394 توسط انتشارات امامت اهل بیت به زیور طبع آراسته شده است، تحقیقی درباره متن کتاب بصائر الدرجات است تا نکات بایسته درباره آن بیان شود. نویسنده در نوشتار حاضر، اقدام به معرفی این اثر کرده است. وی در راستای این هدف، فصول کتاب را متذکر و محتوای آن ها را بیان می دارد.