دگرگونی های اساسی ژئوپلیتیک شیعی در منطقه خاورمیانه در سال های اخیر پیامدهای داخلی، منطقه ای و بین المللی عمده ای به همراه داشته است. هر چند کانون اصلی این دگرگونی ها کشورهای عراق و لبنان بوده اند، تبعات آن تمام منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. در این میان، عربستان سعودی به عنوان یکی از محوری ترین بازیگران عرب منطقه، به همراه برخی دیگر از کشورهای عربی همچون مصر، رهبری سیاست سازی ها و واکنش های جهان عرب را در قبال دگرگونی های شیعی بر عهده دارد و دارای تاثیرگذاری فزاینده ای نیز دز این زمینه است. این نوشتار ضمن بررسی دگرگونی های عمده ژئوپلیتیک شیعی در سال های اخیر، به سیاست ها و اقدامات عربستان سعودی در قبال این دگرگونی ها و دلایل و زمینه های آن در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی می پردازد.
خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در برابر امویان، پیگیری خونخواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارشهایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینهای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروههای شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است. این مقاله با روش گردآوری دادهها و تتبع کتابخانهای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان میپردازد. این ارزیابی نیازمند سنجههایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دستآورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشههای شیعی در فرآیند جنبش تا دستیابی به خلافت روشن گردد. یافتههای این پژوهش نشاندهنده آن است که همگرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گامبهگام به اندیشههای گروههای رقیب شیعه گرایش پیدا کرده است.
شناخت و ارزیابی رفتارها و مناسبات شیعیان در تعامل با امامان ع ، ره یافتی ضروری برای شناخت دقیق عقاید آنان و سیرة ائمه اطهارع است . این مهم در حوزه های گوناگون اعتقادی ، فرهنگی ، اجتماعی و... نیازمند بررسی است . در پژوهش حاضر، باورها و مناسبات اعتقادی شیعیان با امامان دوازده گانه ع در دوران حضور، مورد بررسی قرار گرفته است ؛ افزون بر این ، گونه های مختلف روابط اعتقادی شیعیان با ائمه ع شناسایی و معرفی شده و به این پرسش که شیعیان چگونه از مقام رفیع معنوی ائمه ع بهره می بردند و آیا روابط شیعیان با امامان ، متناسب با جایگاه الوهی ایشان بوده ، پاسخ داده شده است . تلاش شیعیان عصر حضور، برای شناخت امامان ، دفاع از کیان امامت و پیشوایان معصوم و تمسک به مقام معنوی ائمه اطهارع ، از مهم ترین محورهای مناسبات شیعیان در حوزة اعتقادی است که با وجود تفاوت رفتاری شیعیان در برخی موارد، سیر تکامل معرفتی و رفتاری ایشان در تعامل با امامان ، مشهود است .
تنشها و رقابتهای شیعی ـ سنی در نتیجه تحولات بعد از جنگ عراق، ازجمله دستیابی گروههای شیعی عراق به قدرت سیاسی و مقاومت حزبالله در مقابل اسرائیل در جنگ سیوسه روزه در سال ۲۰۰۶، برجستگی خاصی را نشان میدهد. اما این تنشها با منافع و رویکرد سیاست خارجی بخش عمدهای از دولتهای اقتدارگرای عرب منطقه نیز در ارتباط است. در این مقاله به نگرانی این دولتها از شکلگیری الگوهای جدید سیاسی ناشی از تحولات جهان شیعی از جمله دولت ـ ملتسازی دموکراتیک در عراق و الگوی مقاومت غیردولتی در لبنان و همچنین رویکردهای آنها در این خصوص پرداخته میشود.