کتابخانه مجازی ادبیات

فرقه بابیه از انحرافات مهم اجتماعی در تاریخ ایران است که با فرهنگ و عقاید مردم ارتباط تنگاتنگی داشته. پیدایش و ظهور هر جنبش یا نهضت ملی یا مذهبی به عوامل اجتماعی و سیاسی عصر پیدایش آن بستگی دارد. در برهه ای از تاریخ معاصر ایران، در پی بسط اندیشه های مکتب شیخیه و متعاقب آن ادعای جوانی جویای نام، موسوم به سید علی محمد باب به شیوع فرقه بابیه و شروع منازعاتی در عرصه اجتماعی ـ مذهبی دوران قاجار انجامید. این پژوهش که با عنوان چگونگی تلاقی فکری مکتب شیخیه و فرقه بابیه انجام گرفته است، دلایل برتری پارادایم شیخی گری و زمینه های اجتماعی این گفتمان غالب را در آن مقطع تاریخی مورد بررسی قرار میدهد. فرضیه پژوهش عبارت است از ظهور پدیده بابیه ناشی از پارادایم غالب دوره ابتدایی قاجاریه و نفوذ گفتمان اخباری گری درحوزه علمیه نجف بود. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای تهیه و تدوین گردیده است.

تحلیل گفتمان با کاوش فرایند کلام به بررسی زمینه های تولید سخن اعم از اندیشه های دینی، اجتماعی و سیاسی گوینده سخن و نحوه تولید آن و بازجست تعامل خواننده متن با کلام اطلاق می گردد. داستان مدح فرزدق (19 ـ 110 ق.) شاعر بلندپایه اموی از امام سجاد علیه السّلام معروف است که در آن هشام خلیفه اموی را با شعر و کلام خود در جمع، شرمنده کرده و حاکم قدرتمند زمان را از طریق کلام شکست داده است. او در این متن غیر از ستایش امام سجاد× با کاربرد خاصی از کلام، عقاید، اندیشه ها و باورهای مذهبی ـ سیاسی و مسایل روزگار خود را نیز بازنمایانده و با زبان به جنگ با ظالم روزگارخود شتافته و پیروز شده است. هدف این جستار بررسی انگاره های قصیده فرزدق و روشن شدن دلایل قدرت زبان او از طریق تحلیل گفتمان بر اساس نظریه وان دایک است و نشان داده می شود که توانش کلامی فرزدق در مواجهه او بر خصم و انتقال مفاهیم ایدئولوژیکی خود، از طریق نحوه خاص کاربرد واژگان و نحو و آرایه های ادبی خاص حاصل آمده است.

فقه سیاسی شیعه مانند هر دانش اسلامی دیگر مبتنی بر مبانی نظری خاصی است که توجیه‌ کنندهء گزاره‌ها و اعتباردهندهء استدلال‌ها و مبین شیوه‌های استنباط و نظریه‌پردازی آن به‌ شمار می‌آید.در مقالهء حاضر،با اعتقاد به ضرورت ارتقای معرفت‌شناختی فقه سیاسی از دانش احکام مربوط به زندگی سیاسی به دانش سیاسی اسلامی و به توضیح مبانی کلامی‌ فقه سیاسی شیعه پرداخته شده است.نویسنده پس از ایضاح مفهومی کلام و فقه سیاسی و تبیین رابطهء این‌دو،به تبیین«اصل ربوبیت الهی»،«اصل عصمت»و«اصل عدم تعارض‌ عقل و وحی»به‌عنوان مهم‌ترین آموزه‌های کلامی شیعه و تأثیر آن‌ها بر اثبات«حقانیت‌ قرآن»،«حقانیت سنت و اجماع»و«حقانیت عقل»پرداخته است.او حجیت استدلال‌های‌ فقهی و نظریه‌پردازی‌های فقیهانه در حوزهء سیاست را براساس منابع چهارگانه کتاب، سنت،اجماع و عقل توضیح می‌دهد.

انسان در جامعة بدوی زندگی طبیعی و در جامعة مدنی زندگی انسانی دارد. در نهج‌البلاغه کسی اخلاق و سیاست را، به‌مثابة بارزترین وجوه زندگی اجتماعی انسان، تحقق می‌بخشد که افزون‌بر «خود طبیعی» و انسانی‌اش زندگی تکاملی و بینش استعلایی داشته باشد. درعین حال، نهج‌البلاغه بر استفاده از عقل کاربردی تأکید می‌ورزد: «برای تو، از عقلی که داری، همین‌قدر کافی است که راه‌های گمراهی را از رستگاری‌ات روشن بسازد» (نهج‌البلاغه، 1389: حکمت 421/ 1131). آن‌چه در مکتب امام علی (ع) مفهوم سیاست را تعالی بخشیده و رابطة آن را با ارزش‌های اخلاقی تضمین کرده است، خاستگاهی مشترک به نام «حق الهی» است که موضوعاتی مانند حکومت، رابطة متقابل زمام‌دار و مردم، مسائل حقوقی، و تکالیف ناشی از آن را به یک رشته می‌کشد و عنصر سیاست را چونان وجهی الهی به‌تصویر می‌کشد و وظیفة انسان دانا و معتقد را مشخص می‌کند. این مقاله با محورقراردادن خطبة 216 نهج‌البلاغه به‌سامان رسیده و درپی آن است که، با تبیین برخی مفروضات اولیه، معنای حق الهی را به‌صورت کلی معرفی کند و ارتباط اخلاق، ارزش‌ها، دین، و سیاست را در حد امکان بررسی کند. بنابراین، در مواجهه با این پرسش اصلی، که چه رابطه‌ای بین اخلاق و امر سیاسی در نهج‌البلاغه برقرار است، می‌توان این فرضیه را بررسی کرد: انشعاب مسائل حکومتی از ناحیة حق الهی، درعین ‌حال‌ که ضمانت راستین و خلل‌ناپذیری برای ‌آمیختن ارزش‌های اخلاقی با مقولة امر سیاسی پدید می‌آورد، حقوق و تکالیف انسانی را نیز واضح و مطلوب بیان می‌کند.