کتابخانه مجازی ادبیات

«علم امام» از مسائلي است که همواره اذهان علما و متفکران شيعي و حتي بسياري از پيروان ائمه عليهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدين روي، سبب ايجاد پرسش هايي از ائمه اطهار عليهم السلام در اين باره شده است. با توجه به پرسش هاي متعددي که در اين زمينه مطرح است، اين نوشتار تنها از يک منظر به اين مساله مي پردازد که آن، علم امام از منظر علماي شيعه است، به اين که شعاع اين علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر انديشمندان شيعي در برخي حوزه هاي بحث علم امام، در بعضي موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ هاي واحدي دريافت نمي شود و به طور کلي، همه نظريه ها را مي توان در سه ديدگاه تقسيم کرد: رويکرد ترديد و سکوت، رويکرد محدوديت علم امام، رويکرد احاطه علمي کامل امام به همه چيز.

موضوع این تحقیق، ساختار اندیشه سیاسی علمای شیعه در اوخر سده دوازدهم هجری، با تکیه بر اندیشه شیخ‌یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی است. با توجه به این‌که رویکرد اخباری و اصولی در میان علمای شیعه از اواخر دوره صفویه باب بود، نظر علما درباره سیاست و حکومت‌های وقت نیز با توجه به رویکردشان تفاوت داشت. از سویی دیگر، بیگانگی نهاد دین و دولت در حد فاصل سقوط صفویه تا قاجاریه (1135 - 1209 ق)، باعث مهاجرت علمای طراز اول به عتبات عالیات شد. در این میان، شیخ‌یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی به عنوان علمای برجسته و معلمان رویکرد اخباری و اصولی در مباحثه و مناظره با یک‌دیگر بودند که سرانجام به تثبیت و توسعه اندیشه سیاسی اصولی ختم شد. تا آن زمان علمای اخباری، حکومت فرد مؤمنی از میان مسلمانان را به شرط عدالت جایز می‌دانستند، اما با پیروزی اصولی‌ها ولایت مطلقه فقیه جامع‌الشرایط تثبیت شد و حکومت می‌بایست مأذون و منصوب می‌بود. این تحقیق، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

اهل بیت،در قرآن کریم،روایت‌ها و عرف جامعه اسلامی بر چه کسانی اطلاق‌ می‌شود؟و نقش آنان در حیات جاودانه قرآن چیست؟پژوهش درباره این مسئله مجال‌ بیشتری می‌خواهد،ولی این نوشتار می‌کوشد به‌طور فشرده و با استناد به منابع معتبر،به‌ بررسی اجمالی آن بپردازد. بی‌تردید،این مسئله از آغاز پیدایی مباحث تفسیری و کلامی در جهان اسلام همواره‌ مورد توجه اندیشمندان این حوزه‌ها بوده است،ولی اهمیت آن در اندیشه اسلامی به‌ویژه‌ در عصر حاضر چنان است که امکان پژوهش‌های بسیار درباره آن وجود دارد. در این نوشتار،روشن می‌شود که اهل بیت تنها بر گروه اندکی از خاندان‌ پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله و سلم اطلاق می‌گردد که بنابر صراحت بیان آن حضرت،میان‌ آنان و قرآن پیوندی همیشگی برقرار است.این پیوند ابدی،جایگاه ویژه‌ای را برای‌ اهل بیت علیهم السلام در کنار قرآن رقم زده است که اگر به دقت بررسی شود،ره‌آورد ارجمندی را درباره حیات جاودانه قرآن در پی خواهد داشت.نگارنده می‌کوشد تا با این رویکرد،به مطالعه پیوند قرآن و اهل بیت بپردازد.

اسماعیلیه یکی از فرقه هاي مهم و تأثیرگذار از حیث آموزه هاي کلامی_ سیاسی بخصوص تئوري امامت در روند تحول اندیشه هاي سیاسی اسلام به شمار می رود. این فرقه پس از امام جعفرصادق(ع) معتقد به امامت اسماعیل، پسر ارشد آن امام و سپس غیبت و مهدویت او شدند. عمده ترین محور آموزه هاي کلامی- سیاسی اسماعیلیه نظریه امامت است که براساس آن تنها حکومت بر حق، حکومت دینی است که امام در رأس آن باشد. رهبري جامعه از جانب خداوند به امام واگذار شده است. بعد از پیامبر امام وظایف او را برعهده می گیرد و مأموریت او را ادامه می دهد. شاخه اي از اسماعیلیه که در ایران رشد کرد و به نزاریه معروف است امام را قطب عالم وجود به شمار می آورد. هدف مقاله حاضر آن است که ضمن بررسی مختصر نحوه شکل گیري فرقه مذهبی اسماعیلیه، خطوط کلی نظریه اسماعیلیه در باب امامت از جمله ضرورت امامت، جایگاه و اهمیت امام، امامت مبتنی بر نص، عصمت امام، ولایت و غیبت امام، وظایف متقابل و پیروان و همچنین رابطه امام با شناخت خدا و جهان را مورد توجه قرار دهد. در ادامه مقاله آموزه کلامی- سیاسی فرقه اسماعیلیه بخصوص نظریه امامت در اندیشه هاي شاعر و حکیم فارسی زبان، نزاري قهستانی تصدیق تجربی می گردد. مؤلفان با مداقه در آثار منظوم و منثور حکیم نزاري قهستانی نتجیه می گیرند که اندیشه وي به طور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تأثیر آموزه هاي اسماعیلی بوده و نامبرده حداقل تا سالهاي اواسط عمر خویش به این فرقه تمایل داشته و حتی یکی از داعیان مبارز اسماعیلی در منطقه قهستان به شمار رفته است.