کتابخانه مجازی ادبیات

«علم امام» از مسائلي است که همواره اذهان علما و متفکران شيعي و حتي بسياري از پيروان ائمه عليهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدين روي، سبب ايجاد پرسش هايي از ائمه اطهار عليهم السلام در اين باره شده است. با توجه به پرسش هاي متعددي که در اين زمينه مطرح است، اين نوشتار تنها از يک منظر به اين مساله مي پردازد که آن، علم امام از منظر علماي شيعه است، به اين که شعاع اين علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر انديشمندان شيعي در برخي حوزه هاي بحث علم امام، در بعضي موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ هاي واحدي دريافت نمي شود و به طور کلي، همه نظريه ها را مي توان در سه ديدگاه تقسيم کرد: رويکرد ترديد و سکوت، رويکرد محدوديت علم امام، رويکرد احاطه علمي کامل امام به همه چيز.

موضوع این تحقیق، ساختار اندیشه سیاسی علمای شیعه در اوخر سده دوازدهم هجری، با تکیه بر اندیشه شیخ‌یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی است. با توجه به این‌که رویکرد اخباری و اصولی در میان علمای شیعه از اواخر دوره صفویه باب بود، نظر علما درباره سیاست و حکومت‌های وقت نیز با توجه به رویکردشان تفاوت داشت. از سویی دیگر، بیگانگی نهاد دین و دولت در حد فاصل سقوط صفویه تا قاجاریه (1135 - 1209 ق)، باعث مهاجرت علمای طراز اول به عتبات عالیات شد. در این میان، شیخ‌یوسف بحرانی و علامه وحید بهبهانی به عنوان علمای برجسته و معلمان رویکرد اخباری و اصولی در مباحثه و مناظره با یک‌دیگر بودند که سرانجام به تثبیت و توسعه اندیشه سیاسی اصولی ختم شد. تا آن زمان علمای اخباری، حکومت فرد مؤمنی از میان مسلمانان را به شرط عدالت جایز می‌دانستند، اما با پیروزی اصولی‌ها ولایت مطلقه فقیه جامع‌الشرایط تثبیت شد و حکومت می‌بایست مأذون و منصوب می‌بود. این تحقیق، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

يهـتم هـذا البحـث بدراسـة المعتقـدات الدينيـة في موضـوع «الإمامـة » لعلمـاء المعتزلـة في القرن الثالث الهجـري . ويعتـبر النصـف الأول مـن القـرن الثالـث الهجـري فـترة خاصـة في تــاريخ الإســلام ومــن أبــرز خصائصــه هــو ســيادة مــنهج العقلانيــة . و «الإمامــة » مــن القضايا الرئيسـية الـتي أثـارت وجهـات نظـر مختلفـة مـن مسـتهل الأمـر وأدت بالتـالي إلي تعدد المدارس الفکرية والکلامية ، بما في ذلک أهم قضايا المـدارس الدينيـة . ومـن خـلال دراسة الاستنتاجات العقلية لهؤلاء، يسعي هذا البحـث الإجابـة علـي هـذا السـؤال ؛ مـا معــني «الإمامــة » مــن وجهــة نظــر علمــاء المعتزلــة في الشــطر الأول مــن القــرن الثالــث الهجـري ؟ وردا علـي الادعـاء الـذي يطـرح نفسـه علـي هـذا الأسـاس ، هـو عـدم وجـود التجانس في آرائهم في مجال «الإمامة »، حيث کانت آرائهم متضاربة يمکن تقسيمها، إلي مجموعات مختلفـة . و کـان أسـلوب الإمامـة المفضـلة الفاضـلة ورأي الإمامـة الفاضـلة مـع نهجــين مختلفــين ، مــن أهــم معتقــدات متکلمــي المعتزلــة في هــذه الفــترة والــتي يمکــن القول ما عدي عدد قليل منهم ، اتفقت في نهاية الأمر کل من أنماط معتقدات المعتزلة مع السنة التاريخية في مجال الإمامة .

ظام شاهیان دکن از تسنن حنفی به تشیع امامی، روی آوردند. پژوهش حاضر می کوشد ضمن بازخوانی روایات مربوط به تغییر مذهب آنان از خلال منابع، اصلی ترین عوامل آن را تحلیل کند و پیامدهای تشیع نظام شاهیان در این منطقه را مشخص نماید. در این باره به برخی نظریات مطرح شده برای تغییر مذهب، مانند خواب دیدن برهان شاه یا خلوص وی و تاثیر شیخ طاهر بر او در منابع این دوره تاکید شده است؛ در حالی که مدعای اصلی این پژوهش ـ که با شیوه تبیین تاریخی انجام شده ـ بر این مبناست که تغییر گرایش مذهبی نظام شاهیان از تسنن حنفی به تشیع، بنا به دلایل سیاسی و تمایل و نزدیکی به حکومت صفویه صورت پذیرفت و پیامدهای این امر بنا به دلایل متعدد از جمله سرعت این دگرگونی، به بروز اختلافات و درگیری هایی انجامید که به دلیل نبود زیربناهای مستحکم عقیدتی، تشیع نتوانست به عنوان جریانی مستمر در این منطقه بقا یابد.