«فقه» در معنای فهم و درک روشمند احکام از متون دینی، سابقهای به قدمت خود اسلام دارد. فقها همواره با استناد و ارجاع موضوعات به منابع دینی، احکام فقهی مورد ابتلا را استنباط کردهاند. از اینرو، فقه در تطور تاریخیاش، علمی پویا و بالنده بوده است. به دلیل آنکه علم فقه، علم مربوط به اعمال و رفتار روزمره مسلمانان است، طبعا با شرایط و اوضاعی که مسلمانان به طور روزانه با آنها مواجهند، مرتبط بوده و متحول شده است. بدینروی، انفتاح باب اجتهاد در شیعه، همواره زمینهساز تکامل فقه شیعه بوده است. از امتیازات ویژه فقه شیعه، برخورداری از گنجینه ذخایر احادیث امامان و اهلبیت پیامبر علیهمالسلام میباشد که منبعی غنی در استنباط احکام پدید آورده است، در حالیکه فقه اهل سنت از چنین منبع نابی بیبهره است. شیعه از قریب 6000 حدیث تفسیر قرآنی، برخوردار میباشد که از طریق اهل بیت پیامبر علیهمالسلام به شخص پیامبر منسوبند، اما اهل سنت تنها از قریب 248 حدیث نبوی در این زمینه بهرهمند میباشند. امتیاز دیگر فقه شیعه، اجتهاد زنده در آن است. به دلیل آنکه مسائل جدید باید با اجتهاد جدید و فتوای جدید همراه باشند، انسداد باب اجتهاد، آنچنانکه در میان اهل سنت معمول است، معضل مهمی پدید میآورد. تشکیل «شورای افتاء» از میان مراجع تقلید، راهکار مناسبی برای اتقان استنباطها و جلوگیری از تشتت آراء خواهد بود.
خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.