قم از اواخر قرن نخست هجری، مهد تشیع و مرکز بالندگی عالمان شیعی در ایران بوده است. در گذشته، این سرزمین به صورت یک شهر منسجم نبود و شامل مناطق متعددی می شد. یکی از این مناطق، «برقرود» یا «برقه» است که «خاندان برقی» منسوب به آن هستند. از آن جا که تنی چند از عالمان بزرگ شیعه از این خاندان برخاسته اند، این انتساب اهمیت فراوانی مییابد. از سویی، مناطق دیگری با نام «برقه» در جهان وجود دارند که برخی از آنها از برقه قم مشهورتر و معروفتر هستند و از همین روی، منابع تاریخی – جغرافیاییِ متقدم، توجه بیشتری به آنها داشتهاند. بررسی، ردیابی و اثبات صحت انتساب «خاندان برقی» به «برقه» قم و رد انتسابهای دیگر مستند به دلایل و شواهد تاریخی – جغرافیایی، هدفی است که این مقاله آن را دنبال میکند.
دو شهر قم و نیشابور ازجمله حوزه های مهمی بودند که از نیمه دوم قرن دوم به بعد و پس از افول حوزه کوفه، جمع کثیری از محدثان و اصحاب شیعی را در خود جای دادند. این دو مرکز در ترکیب اجتماعی صحابه ساکن آن ها، جهت گیری های عقل گرایی حدیث گرایی و ارتباط و تعامل با دیگر فرق اسلامی تفاوت های بسیاری داشتند؛ اما در باب مسائل مربوط به امامت، جریان های مشابهی در هر دو شهر وجود داشت. این دو شهر باوجود تمام تفاوت ها و اختلاف های بنیادینی که داشتند، درنهایت در باب امامت به نتایج مشابهی رسیدند و در هر دوی آن ها سه دیدگاه فکری حضور داشت: دیدگاه معروف به جریان اکثریت که روسای علمی شهر از آن حمایت می کردند، دیدگاه های پیروان هشام بن حکم و دیدگاه های پیروان مفضل بن عمر. این مقاله برآن است تا با بررسی تطورات تاریخ فکری امامت در قم و نیشابور، ضمن مقایسه آن ها با یکدیگر، جریان های حاضر در آن دو را در دوره حضور ائمه(ع) تا سال 260ق/874م بررسی کند.
مدنیان پس از رحلت پیامبر (ص) شاهد و یا به عبارت درست تر از ارکان انشعاب مسلمانان به دو دسته شیعه و سنی بودند. این تقسیم بندی که به تصمیم گیری درباره رهبری جهان اسلام مربوط می شد. دو نظریه خلافت خلفا و امامت ائمه اهل بیت علیهم السلام از همان روز نخست پس از رحلت پیامبر (ص) مطرح گردید.
شبهات گوناگونى به همراه پاسخ آنها، درباره امام جواد (ع) مانند هر امام ديگرى مطرح بوده است. يكى از اين بحثها، اصل مسأله فرزندى ايشان است. اين سؤال گرچه هماكنون اندكى غريب مىنمايد، چنين به نظر مىرسد كه زمانى مطرح بوده است كه آيا ايشان فرزند على بن موسىالرضا (ع) هستند؟ اين مقاله با استناد به اسناد متعدد و متقن و به كارگيرى روش تاريخى، ضمن اينكه شبهه عدم نسبت پدر و فرزندى بين امام جواد (ع) و امام رضا (ع) را مردود مىداند، اثبات مىكند كه اصل واقعه ايراد شبهه بر ساحت قدسى امام رضا (ع) به لحاظ تاريخى پذيرفتنى نيست.