کتابخانه مجازی ادبیات

ظلم ستیزی و عدالت طلبی از اهداف بسیاری از جنبش ها در تاریخ ایران بوده است. این مفاهیم زمانی برجسته می شدند که مردم تحت سلطهٔ حاکمان مستنبد قرار داشتند و اوضاع سیاسی،اجتماعی و اقتصادی رو به وخامت می گذاشت. عصر مغولان و ایلخانان از جمله این دوره های تاریخ ایران است که ظلم و بی عدالتی در جامعه گسترش یافت و باعث پدید آمدن جنبش های مردمی ظلم ستیز و عدالت طلب شد. نهضت شیعی سربداران در قرن هشتم هجری قمری از جنبش های ظلم ستیز و عدالت طلب مخالف مغولان بودکه توانست با بازتولید مفاهیم ظلم ستیزانه و عدالت طلبانه شیعی حدود نیم قرن در خراسان حکومتی را تشکیل دهد . این پژوهش می کوشد تا پاسخی به این سوال دهد که چرا مفهوم ظلم ستیزی و عدالت طلبی بیشترین نقش را در تشکیل و موفقیّت حکومت سربداران خراسان داشته است ؟نتایج پژوهش بر این نکته تاکید دارد که عدالت طلبی و ظلم ستیزی نهضت سربداران تحت تاثیر نهضت عاشورا و فرهنگ اهل بیت قرار داشته است و این نهضت با توسل به این مفاهیم موفق به تشکیل حکومت شد. لذا شناسایی و معرفی اهداف ظلم ستیزانه و عدالت طلبانه نهضت شیعی سربداران از اهداف این پژوهش به شمار می آید. روش تحقیق به شیوه توصیفی و تحلیل و متکی بر منابع کتابخانه ای است.

فتوحات اعراب موجب تغییر و تحول گسترده‌ای در حیات مادی و معنوی ایرانیان، به‌ویژه دگرگونی در برخی مولفه‌های سازنده هویت ایرانی شد. پیامد این رویداد ازبین‌رفتن برخی عناصر سازنده هویت همچون سرزمین و دولت، و تغییر برخی عناصر مانند دین، در برابر قابلیت‌های برتر دین جدید بود. در مواجهه با چنین وضعیتی فرهیختگان ایرانی کوشیدند به‌ روش‌های مختلف به هویت ایرانی در کنار اندیشه‌های اسلامی تداوم بخشند. ایشان در کنار توجه به تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام، اندیشه‌های شیعی را در آثار خود منعکس کردند و درصدد پیوند زدن میان هویت ایرانی و تشیع برآمدند. اگرچه این تلاش‌ها به علت استیلای معنوی دستگاه خلافت عباسی راه به ‌جایی نبرد، ولیکن در دراز مدت با ایجاد تغییرات فرهنگی زمینه احیای مجدد ایران بر پایه آموزه‌های شیعی را فراهم آورد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی مطالعه انعکاس اندیشه‌های شیعه در منابع مختلف تاریخی و ادبی پیش از حملات مغول و بررسی تاثیر آن بر گسترش تشیع به‌ عنوان یکی از مولفه‌های مهم هویت ایرانی است.

در دوران خفقان و اختناق موجود در قرن هشتم که بر اثر استیلاي قوم تاتار و مغول بر ایران مستولی شده بود . قیام سربداران با اتکاء به دین و مذهب به عنوان یک نهضت اید ئولوژیک توانست قیام خود را گسترش دهد . علماي دینی که در تمامی اعصار تاریخ رهبري بزرگترین حرکتهاي ظلم ستیزانه را بر عهده داشته اند ، در زمان سربداران ، سکوت و عزلت ناشی از ترس و خفقان را کنار گذاشتند و چون ستارگانی در آسمان بیداري قرن هشتم درخشیدند . با ظلم و جور مغولان ، تصوف گسترش فراوانی یافته بود ولی شیخ خلیفه صوفی شیعی مذهب ، که مراد و مقصود خود را در تصوف و عرفان نمی یافت ، درس استادان زمان را رها کرد و خود در مسجد سبزوار به تبیین دین و لزوم ظلم ستیزي و تلاش براي ایجاد عدل و داد پرداخت . تا جایی که فقهاي اهل سنت احساس خطر کردند و او را به قتل رساندند . شیخ خلیفه اي که با مواعظ و بیدارگري هایش در شهر سبزوار اولین دولت شیعی قبل از صفویه را تاسیس کرد . شاگردش شیخ حسن تبلیغات او را گسترش داد و علناً مفاهیم انتظار ، اختفا و مهدویت را بیان می کرد تا جامعه را آماده ظهور مهدي موعود کند و این مهم جز با تشکیل حکومتی بر مبناي اسلام و تشیع ناب میسر نمی شد. نهضت سربداران با چنین عقابد و رهبرانی پا گرفت و تا پایان هم ایجاد عدل و مساوات سر لوحه عمل فرمانروایان بود ، هر چند گاهی تنها به ظواهر آن اکتفا می شد ولی هیچگاه اصول ن هضت فراموش نشد تا جایی که شهید اول دولت سربداران را مأمنی برای کتاب ارزشمند خود اللمعه الدمشقیه دانست و این کتاب را بنام آخرین سردمدار سربداری (خواجه علی موید) نوشت تا فقه شیعه در آن دیار جان دوباره ای پیدا کند.