کتابخانه مجازی ادبیات

خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی‌(ع) در برابر امویان، پی‎گیری خون‌خواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارش‌هایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینه‌ای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروه‌های شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است. این مقاله با روش گردآوری داده‎ها و تتبع کتابخانه‌ای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان می‌پردازد. این ارزیابی نیازمند سنجه‌هایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دست‌آورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشه‌های شیعی در فرآیند جنبش تا دست‌یابی به خلافت روشن گردد. یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده آن است که هم‌گرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گام‌به‌گام به اندیشه‌های گروه‌های رقیب شیعه گرایش پیدا کرده‌ است.

هرچند تاریخ حضور تشیع در مصر تقریباً با تاریخ ورود اسلام به این کشور هم‌زمان است اما شیعیان در تاریخ معاصر این کشور همواره با مشکلات متعددی روبه‌رو بوده و تحت فشار حکومت‌ها قرار داشته‌اند. امروزه جریان تشیع در مصر، با دشواری‌ها و موانع متعدد داخلی و خارجی مواجه است، از جمله: شکل‌گیری اندیشه‌های افراطی ضدشیعی در مصر، شیعه‌هراسی، قرارگیری در موقعیت فرودستی کمیتی، معضلات امنیتی، فقدان رسمیت مذهبی، نبود مرجعیت دینی و فکری، اتهام ارتباط با ایران و تأمین منافع آن، نبود نهادهای علمی‌فرهنگی شیعی مانند مسجد، حسینیه، حوزه علمیه، چاپ‌خانه، مؤسسه، حزب سیاسی و ...، هجمه‌های تبلیغاتی، فشار اقتصادی،تنگناهای قانونی و ... . جریان‌های افراطی سلفی و نیز دولت‌ها در شمال آفریقا و مصر معمولاً در تضاد با شیعیان‌اند و ضمن سلب آزادی بیان آنها، به تبلیغات مستمر، اغراق‌آمیز و نادرست درباره تشیع مشغول‌اند. افزون بر آن، نگاه امنیتی حکومت و مراکز امنیتی مصر به شیعیان و فعالیت‌های آنان سبب شده است حکومت به بهانه‌های مختلف از این موضوع بهره‌برداری سیاسی کند و هر از چند گاهی با تشدید فشار بر شیعیان مصر از فشار افکار عمومی بر خود بکاهد. برخی مطبوعات مصر نیز برای تخریب چهره جامعه اسلامی شیعه، حقایق را به گونه‌ای دیگر جلوه می‌دهند و بعضاً به سخنان شخصیت‌های سلفی استناد می‌کنند، در حالی که این گروه دشمن شیعیان‌اند و ضمن عرضه اطلاعات نادرست از تشیع، ادبیات موهنی دارند. در این نوشتار می‌کوشیم بعد از اشاره‌ای مختصر به شیعه‌هراسی در مصر و رابطه آن با انقلاب اسلامی، برخی از دشواری‌های فرهنگی شیعیان معاصر مصر را بررسی کنیم.

شمار شیعیان روسیه را از 3٪ درصد (ششصد هزار نفر) از جمعیت مسلمانان این کشور تا حدود سه میلیون نفر (15٪) ذکر کرده‌اند. تاکنون مطالعه جامعی درباره جزئیات زندگی شیعیان و کیفیت جامعه شیعیان روسیه، انجام نشده است؛ لذا در این مقاله، ابتدا به کمیت و شمار جمعیت‌های شیعی در روسیه می‌پردازیم. نیز به چگونگی ورود آن‌ها به مناطقی که در آن ساکنند اشاره می‌کنیم. سپس درباره کیفیت زندگی شیعیان مسکو به ویژه مشاغل و وضع معاش و گروه‌های سازمانی آن‌ها سخن می‌گوییم. در پایان، به نوع ارتباط شیعیان با جامعه روس و غیرشیعه و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال آنان پرداخته می‌شود.

با اهمیت یافتن فعالیت های فرهنگی و برجسته شدن نقش فرهنگ در نظریه های سیاست خارجی و سیاست بین الملل و همچنین در کارکرد دستگاه های دیپلماتیک دولتها،‌ امروز مباحثی چون قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی به عنوان اساس و ساختار برنامه ریزی کوتاه مدت و بلندمدت کشورها مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش، بسترهای قدرت نرم و زمینه های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را در مصر بررسی می کند. پس از پرداختن مقدماتی به تاریخ حضور شیعیان در مصر، فرهنگ تشیع در این کشور مطاله می شود. سپس داده هایی از دسته های شیعیان مصر، تاریخ معاصر حضور شیعیان در مصر، وضعیت کنونی شیعیان مصر، شخصیت های همسو با تشیع در مصر و سازمان های شیعی در این کشور ارائه می شود. در چارچوب نظری مقاله،‌مفهوم قدرت نرم و منابع اصلی تامین آن تعریف و تبیین و سپس سنجه های دیپلماسی فرهنگی نرم پایه (مبتنی بر قدرت نرم) معرفی می شود. پرسش اصلی این است که بنیادهای ایجاد روابط فرهنگی میان شیعیان مصر و ایران چیست و جمهوری اسلامی ایران از چه راهی می تواند رابطه ای پایا و استوار در منطقه با تکیه بر بسترهای پایای اجتماعی - فرهنگی پی ریزی کند؟ فرضیه مقاله « ایجاد رابطه ای استئار میان ایران و مصر را در گرو تدوین دیپلماسی جامع فرهنگی ایران می داند تا بتواند بسترهای اجتماعی - فرهنگی جامعه مصر را شناسایی کند و بر آن تاثیر بگذارد.» بایسته ها و چالش هایی که در زمینه سازی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در مصر وجود دارد،‌ آخرین بخش مقاله را شامل می شود.