کتابخانه مجازی ادبیات

درباره زمان پیدایش و شکل‌گیری مراسم روز عاشورا در میان جوامع شیعی، با استناد به گزارش‌های مورخان معتبر عراقی همچون ابن جوزی (المنتظم، ج۱۴، ص۱۵۰) و ابن اثیر (الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۹) مبنی بر عزاداری‌های شیعیان بغداد در روز عاشورا که در زمان معزّالدوله دیلمی (حکومت: ۳۳۴-۳۵۸ق) از سال ۳۵۲ق آغاز شد و در سال‌های بعد نیز ادامه یافت، دیدگاهی که میان بسیاری از اسلام‌شناسان و پژوهشگران تاریخ تشیع، از جمله علی‌اصغر فقیهی (تاریخ آل‌بویه، ص۳۰)، هاینس هالم (شیعه، ص۶۱)، حمزة الحسن (طقوس التشیّع، ص۴۴۰) و دیگران رواج یافته، آن است که این عزاداری‌ها، نخستین مراسم‌های رسمی و عمومی روز عاشورا در میان جوامع شیعی بوده و در واقع آل‌بویه نخستین حکومتی بوده‌اند که برپایی چنین مراسمی را حمایت کرده و به ترویج آن پرداخته‌اند. چنانکه گزارش‌های همان مورخان، حاکی از برپایی مراسم جشن و سرور روز غدیر پیش از مراسم سوگواری روز عاشورا، یعنی به فاصله زمانی کمتر از یک ماه از آن بوده است.

عقل و تعقل، مفاهیمی هستند که همواره، از سوی فلاسفه و متفکران ، در ظرف جهان بین یهای مختلف و به تناسب تعریف از انسان و تمایز وی از سایر موجودات «حیوان»، به صورت غایتمند مورد تامل قرارگرفته اند. «تفکر تعقلی شیعی» به عنوان عنصری متمایزک ننده از سایر اندیشه های اسامی، آثار فلاسفه شیعه را تحت تاثیر قرار داده و باعث به وجو دآمدن، تعاریفی از عوالم عقلی و نیز تجلی آن در عالم جسمانی یا محسوسات گشته است. در این میان، هنر و آثار انسان ساخت به واسطه متجلی نمودن انوارعالم عقلی در عالم محسوسات، سیر در قوس نزولی «سیر من ا...» ، و نیز فراه مآوردن زمین ههای سیر نف سانسانی در قوس صعودی«سیر الی ا...» همواره مورد توجه بسیاری از متفکران بود هاست. در دوره صفوی ب هزعم زمین هسازی حضور تفکر شیعی، موجبات تجلی کالبدی این اندیشه در معمار ی منظر را شاهد هستیم، که با دار ابودن مفاهیم غنی، بالقوه و نیز متاثر از دیدگاه های فلسفی این دوران، توانسته است، عنصر ماندگاری را در خود تقویت کرده و به بالا بردن ادراک عقلانی منجر شود. مقاله حاضر سع ی دارد تا با اتکا به قرآن، احادیث و اندیش ههای ملاصدرا ، معمار ی منظ ر دور ه صفوی شهراصفهان را در حیطه تفکر تعقل شیعی مورد بررسی قرار داده و شاخص ها و تجلیات کالبدی آ نرا به موجب ادراک تعقلی انسان، آشکار نماید. این پژوهش با بهره گیری از مطالعات کتابخان های ، غور در مباحث فلسفی و دینی ، به دنبال ارائه ی تاویلی ب رگرفته از تفکر تعقلی شیعی در منظر دوره صفوی است. یافت ههای این پژوهش نشان م یدهند که معماری منظ رایرانی، و ب هطور شاخص باغ ایرانی، که دارای الگوی شناخت هشده و ماندگار با پیشینه تاریخی سده های مختلف است ؛ در این دوره با بهره گیری از مفاهیم برخاسته از این تفکر، به مفاهیمی چون عالم مثال، عدالت و قدر بیشتر پرداخته است.

در پی نشر آثار مطالعات خاورشناسان در زمینه اسلام و تشیع، همواره این دغدغه وجود دارد که آیا نگاه ما به این مقوله باید مثبت و خوش بینانه باشد و از آن تاییدی بر یافته ها و داده های دینی خود بیابیم یا آن که باریک بینی بیشتر، به این جریان خواهد انجامید که نقاط تاریک این داستان بلند را هم رصد کنیم و از نوعی دوراندیشی هم راه با ژرف کاوی بهره بریم؛ مبادا که بنای رفیع دیانت، از همان تاییداتی که بلندا رسیده فروکاهیده گردد. اساس مطالعات شیعی در غرب، اگر دانشگاهی و به معنای مدرنیته علمی باشد، باید فاقد هرگونه دل بستگی به آن باشد و از دید ناظر لااقتضا و سوم شخص دیده گردد.یعنی ذات و ناب دین نادیده گرفته می شود و برای همیشه تعلیق می گردد. تشیع در ساختار فرهنگی مطالعات شیعی - آن هم در غرب - همان آیین و نظامی است که از دل ساز و کارهای تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و اقلیمی سر برآورده و از این دید با بودیسم و بهاییت تفاوت چندانی ندارد! هگل در شکل گرفتن این نوع مطالعات پدیدار شناسانه نابغه دهر است که همه مولفه ها را در هم می تند تا دینی را معرفی کند. پدیدار شناسان بعدی، همین الگو را تقویت کرده اند که در هوسرل به اوج می رسد. دانستن گردنه های خطرناک روش شناسی و فرهنگ مطالعات دینی، می تواند جلوگیری از سقوط در دوره ژرف و تایک ناب زدایی تشیع را شود که در آثار خاورشناسان وجود دارد؛ زیرا آنان نیز فرزند زمان خویشند و در چاچوب خود می اندیشند. از این نمونه به کتاب مکتب در فرآیند تکامل می توان اشاره نمود که نمونه بارز چنین روی کردی به تشیع است. کتابی که در آن فرهنگ و برای آن نوشته شده  درست همان چه را که از پیش می توان رصد کرد، سازوکاری تاریخی معرفی نموده که معنای آن چیزی جز ناب زدایی و نادیده گرفتن «اصالت»ها نیست.